Bóng đèn máy chiếu và những điều cần biết

Phần I: Bóng đèn máy chiếu UHP – Cấu tạo và nguyên lý, tại sao đèn UHP tạo cuộc cách mạng trong lĩnh vực trình chiếu.

Như chúng ta đã biết, công nghệ trình chiếu xuất hiện từ rất lâu, từ những thước phim trắng đen của anh em Auguste và Louis Lumière đầu tiên vào năm 1895 cho đến những thước phim màu kinh điển bậc nhất của điện ảnh thế giới như It Happened One Night (1934, đoạt cả 5 Giải Oscar chính), The Wizard of Oz (1939) hay Cuốn theo chiều gió (Gone with The Wind, 1939) Và máy chiếu chỉ dành cho trình chiếu chuyên nghiệp như rạp chiếu phim hoặc các sự kiện trọng đại. Đến những năm 1990, máy chiếu cá nhân ra đời nhưng rất cồng kềnh và có độ sáng thấp (dưới 400 Lumens) và tuổi thọ bóng đèn ngắn.

Xem thêm: sửa máy chiếu binh dương

 

Năm 1995, Philip cho ra đời bóng đèn UHP, được viết tắt từ “ultra high performance”, đánh dấu một bước ngoặc quan trọng mở đầu cho kỷ nguyên máy chiếu cá nhân. Bóng đèn UHP phát ánh sáng trắng công suất nguồn sáng lớn (vài ngàn lumen), kích thước nhỏ gọn, hao tốn ít điện năng, và đặc biệt tuổi thọ bóng đèn khá lớn hiện nay đã lên đến 10.000 giờ.

Với những đặc điểm trên, đèn UHP đã chiếm ngôi bóng đèn halogen kim loại (độ sáng thấp <400 lumens và tuổi thọ bóng đèn ngắn) và mở đầu cho cuộc cách mạng thiết bị trình chiếu cá nhân home theatre: máy chiếu, công nghệ máy chiếu sau dùng cho tivi, tấm nền LCD…

Bóng đèn máy chiếu được chia làm 3 phần chính:

Hình bóng đèn UHP:

 

• Vì sao thủy ngân được chọn để làm đèn UHP:

 

• Áp suất và quang phổ liên tục:

 

Trích ngang một chút về bóng đèn trên thị trường việt nam hiện nay:

 

• Cấu tạo và quá trình tuần hoàn điện cực

Với các dạng đèn sợi đốt halogen hay dùng để thắp sáng, tuổi thọ bóng đèn khá thấp do hiện tượng ăn mòn điện cực. Với sự 2 thành phần hóa học là O2 và Hg sẽ phản ứng với Vonfam ở nhiệt độ cao tạo thành WO2Hg2 bốc hơi rời khỏi điện cực. Điều này dẫn đến việc điện cực sẽ bị ăn mòn và bốc hơi hoàn toàn, bóng đèn sẽ nhanh chóng die. Tuy nhiên với cấu tạo đặc biệt của đèn UHP, các phân tử WO2Hg2 dưới nhiệt độ và áp suất cực cao trong bầu đèn sẽ tự động phân hủy tạo nên nguyên tử vonfam bám vào 2 điện cực. Chu trình này liên tục diễn ra trong quá trình hoạt động của đèn, nó ngăn cản phần lớn sự ăn mòn điện cực và kéo dài tuổi thọ đèn vượt qua mốc 10.000 giờ.

Nhiệt độ của đèn máy chiếu qua máy đo hồng ngoại:

Để bóng đèn máy chiếu kéo dài tuổi thọ, việc thiết kế điện cực phải đạt được mức tối ưu về khoảng cách cũng như hình dạng của 2 đầu điện cực sao cho chúng không trở nên quá gần hay quá xa, không bị biến dạng dẹp ra hai bên trong quá trình ăn mòn và tái tạo vonfam.

Hình ảnh minh họa sự ăn mòn điện cực sau 13 và 61 h:

Tuy nhiên theo thời gian hoạt động, điện cực sẽ bị ăn mòn dần dần, WO2Hg2 sẽ tích tụ và bám vào thành bầu đèn. Vì thế để biết bóng đèn sắp die hay chưa, các bác tháo bóng ra và quan sát bầu đèn, nếu bầu đèn trong suốt thì đèn còn trẻ tuổi, nếu bầu đèn trắng đục thì nó đã lão hóa và chuẩn bị lên đường rồi nhé.

Nguyên lý này cho ta thấy, việc tắt mở máy chiếu nhiều sẽ làm suy giảm tuổi thọ của bóng đèn. Vì trong khoảng thời gian mở và tắt, nhiệt độ và áp suất không đạt được trạng thái lý tưởng cho việc phân hủy WO2Hg2 và tái tạo W bám vào lõi điện cực. Và nguy hại nhất là việc tắt mở máy chiếu quá nhanh, đặc biệt nghiêm trọng hơn là máy đang khởi động thì bị mất nguồn do cúp điện…
Vì vậy nếu các bác đang xem phim, nhưng có việc bận chừng 2 3 chục phút, thì đừng tắt máy chiếu rồi bật lại nhé. Vì điều đó sẽ làm tuổi thọ bóng đèn giảm từ vài lần đến vài chục lần thời gian giữa khoảng.

Các bác cứ để máy chiếu, pause phim lại rồi quay lại coi sau cho an toàn nhé. Và nhớ sắm thêm cho em nó cái UPS để phòng khi cúp điện, nếu có thêm chức năng ổn áp thì càng tốt.

UPS thiết bị bảo hiểm cho máy chiếu:

• Công nghệ thiết kế vỏ bóng đèn máy chiếu và hệ thống tản nhiệt:

• Hệ thống quang học, tối ưu năng lượng ánh sáng:

 

• Thời gian, công suất bóng đèn máy chiếu , độ sáng máy chiếu và sự suy giảm độ sáng theo thời gian:

Phần II: Sử dụng và chăm sóc máy chiếu

• Chăm sóc hệ thống tản nhiệt, bộ lọc bụi:

Như chúng ta đã biết về cấu tạo và cơ chế hoạt động của máy chiếu DLP, bộ phận lọc bụi và tản nhiệt đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành của máy chiếu. Nó giúp duy trì nhiệt độ đèn ở mức nhất định, đảm bảo cho cơ chế tuần hoàn điện cực hoạt động hoàn hảo. Đồng thời giải nhiệt cho chíp DMD, bộ nguồn và các linh kiện khác trong máy chiếu. Tấm lọc bụi có vai trò cản bụi, không cho bụi bám vào các linh kiện làm ảnh hưởng đến sự tản nhiệt và giúp các bộ phận điện tử hoạt động tốt, tránh gỉ sét. Và bụi chính là nguyên nhân gây ảnh hưởng đến chất lượng trình chiếu, như bám vào trục bánh xe màu, làm cho vận tốc quay của bánh xe màu không ổn định, dẫn đến màu sắc trình chiếu sai lệch. Bụi bám vào hệ thống len che chắn ánh sáng… Nguy hiểm nhất là việc bụi bám vào chíp DMD, được cấu tạo từ hàng ngàn gương vi mạch siêu nhỏ tương ứng với từng điểm ảnh trên màn hình, làm cho gương vi mạch bị kẹt dẫn đến sự xuất hiện ngày càng nhiêu điểm chết trên màn hình.
Và còn rất nhiều tai hại do bụi gián tiếp gây ra. Có nhiều máy đang hoạt động bình thường, tự dưng xảy ra trục trặc mà không biết nguyên nhân (máy hay tắt đột ngột, đèn lúc sáng lúc mờ, …). Thế nhưng chỉ cần lôi máy ra vệ sinh thì lại hết các hiện tượng trên.

Vì thế việc vệ sinh máy định kỳ rất quan trọng, và cần tiến hành thường xuyên. Vệ sinh máy chia làm 2 phần: vệ sinh bên ngoài (vệ sinh tấm lọc bụi, ống kính, hệ thống đèn và cánh quạt) và vệ sinh bên trong (vệ sinh bánh xe màu, len, hệ thống tản nhiệt, và các linh kiện điện tử).
Trong bài viết này mình xin trình bày cách vệ sinh đơn giản bên ngoài. Việc vệ sinh bên trong hơi phức tạp, mình xin trình bày ở bài viết khác.
Chíp DMD:

Hầu hết máy chiếu đều có tấm lọc bụi dễ tháo rời, tiện cho việc vệ sinh máy chiếu. Theo nhà sản xuất khuyến nghị, chúng ta nên vệ sinh lọc bụi định kỳ cho 300h chiếu. Quy trình vệ sinh tấm lọc bụi như sau:
– Tắt và rút nguồn điện khỏi máy chiếu: Lưu ý nếu máy chiếu đang hoạt động thì chúng ta nên để máy chiếu tản nhiệt hoàn toàn trước khi lấy xuống, vì lúc này các bộ phận trong máy chiếu đang rất nóng, nhất là các bộ phận như đèn và lamp housing. Nếu chúng ta tác động vào máy chiếu lúc còn đang nóng có thể gây nứt đèn và gãy các bộ phận bằng nhựa khác trong máy.
– Vệ sinh lọc bụi: thông thường tấm lọc bụi được bố trí hai bên hông máy, nằm trước quạt hút. Tấm lọc bụi được gắn vào máy bằng ngàm, hoặc nam châm, vì vậy chúng ta chỉ cần nhấn vào cho ngàm nhả ra và nhẹ nhàng rút tấm lọc bụi đi vệ sinh. Sau đó dùng máy thổi theo chiều từ trong ra ngoài, hoặc dùng nước xịt, phơi khô trước khi lắp vào như cũ.

– Vệ sinh bụi trên thân máy chiếu: dùng máy hút bụi vệ sinh quanh máy chiếu, tập trung vào quạt, ống kính, các khe hở bám bụi. Ngoài ra cọ quét mềm cũng là giải pháp tốt để vệ sinh bụi bám trong ống kính, quạt. Tuyệt đối không dùng quạt thổi, vì sẽ làm cho bụi lọt thêm vào máy chiếu. Dùng một tấm khăn ướt sạch, vắt khô lau bên ngoài máy chiếu.

– Vệ sinh ống kính: Lau ống kính bằng khăn lau kính, hoặc giấy lau chuyên dụng (lưu ý không dùng giấy và khăn cứng). Nếu ống kính bị chất bẩn cứng đầu như vết “ị” của côn trùng hoặc dấu vân tay lâu ngày bị ô xi hóa… thì điều bạn cần lúc này là dung dịch lau ống kính chuyên dụng được bán ở các cửa hàng bán thiết bị quang học. Thấm một chút dung dịch vào vết bẩn, đợi một chút và lau sạch bằng khăn là xong. Tuyệt đối không nên hà hơi vào ống kính vì trong dung dịch hà hơi có chứa axit và một số chất ăn mòn khác sẽ tác dụng vào các lớp coating kim loại trên ống kính.

– Vệ sinh đèn máy chiếu: đèn máy chiếu thường có vị trí phía trên hoặc dưới thân máy chiếu. Dùng một con vít tháo nắp bảo vệ đèn và tháo ốc trên lamp housing. Nhẹ nhàng nắm thanh inox kéo nhẹ lamp housing đồng đều theo các góc. Sau đó ta dùng một cây cọ nhẹ nhàng quét bụi khỏi lamp housing, bên ngoài và trong chóa đèn, lưu ý không dùng tay chạm vào kính, bên trong chóa đèn và bánh xe màu. Không dùng tay quay quạt tản nhiệt, vì khi quạt quay sẽ sinh ra dòng điện cảm ứng tác động vào bo mạch của máy chiếu. Chúng ta dùng giấy ướt hoặc khô lấy bụi đã được quét vào các khu vực an toàn.

– Việc còn lại là gắn đèn vào. Lúc này chắc chắn bạn sẽ cảm giác lòng mình nhẹ nhàng, lâng lâng, có một sự sung sướng nhẹ khi nhìn ngắm và sờ mó, vuốt ve đủ kiểu con máy chiếu mới toanh như những ngày đầu vừa cưới em nó về. Bao nhiêu kỷ niệm củ chợt ùa về, bạn bồi hồi nhớ lại những đêm trằn trọc nhớ thương và quyết chí cưới em nó và cả những ngày vất vã dọn ổ đón em nó về. Bạn nhẹ nhàng treo em nó lại như cũ, bật lên, cẩn thận căn chỉnh, chăm chút lại từng thông số. Và ngạc nhiên chưa, hình ảnh có vẻ đẹp hơn, sáng hơn, nét hơn. Lúc này sự sung sướng trong lòng bạn không hề nhẹ nữa, khẽ đưa môi mình chạm vào em nó, bất chợt thốt lên: “máy chiếu ơi, anh yêu em, cuối tuần này anh sẽ không đi nhậu nữa, anh hứa sẽ thường xuyên bên cạnh quan tâm và chăm sóc cho em”. Còn gì tuyệt vời hơn cảm giác được chăm sóc cho người mình yêu, đúng không các bác.
Em mượn đỡ tấm hình phim cuốn theo chiều gió để minh họa tình cảm các bác dành cho máy chiếu.

• Ảnh hưởng của nguồn điện với máy chiếu:

nguồn điện là nguồn thức ăn chứa đựng nhiều vitamin nuôi sống em nó. Nếu nguồn điện tốt, ổn định đồng nghĩa em nó sẽ được thưởng thức thức ăn ngon. Em nó hoạt động hiệu quả, sống lâu dài với bạn hơn. Bạn nên nhớ máy chiếu rất nhạy cảm về điện, chỉ cần dòng điện không ổn định, điện áp chập chờn, thì tín hiệu hình ảnh sẽ lúc nắng, lúc mưa. Và nếu khu của bạn thường hay cúp điện, thì tuổi thọ đèn nói riêng và máy chiêu nói chung sẽ giảm đáng kể. Vì vậy, khi rước em nó về, bạn nên kiểm tra điện áp nguồn cắm có ổn định hay không. Nếu điện áp không ổn định, và khi hoạt động em nó bị nhiễu hình hoặc noise (sau khi test dây ở chổ khác bình thường), sáng chập chờn thì bạn nên trang bị thêm 1 biến áp cách ly, hoặc ổn áp, và thay các tăng phô đèn trong nhà bằng tăng phô điện tử (Loại Rạng Đông có giá chỉ 26.000/cái bán tại đầu đường Nguyễn Kim)
Tăng phô điện tử:

• Ngắt điện đột ngột gây hậu quả nghiêm trọng:

mình xin trích lại bài trước dành cho các bác nào chưa biết: Với các dạng đèn sợi đốt halogen hay dùng để thắp sáng, tuổi thọ bóng đèn khá thấp do hiện tượng ăn mòn điện cực. Với sự 2 thành phần hóa học là O2 và Hg sẽ phản ứng với Vonfam ở nhiệt độ cao tạo thành WO2Hg2 bốc hơi rời khỏi điện cực. Điều này dẫn đến việc điện cực sẽ bị ăn mòn và bốc hơi hoàn toàn, bóng đèn sẽ nhanh chóng die. Tuy nhiên với cấu tạo đặc biệt của đèn UHP, các phân tử WO2Hg2 dưới nhiệt độ và áp suất cực cao trong bầu đèn sẽ tự động phân hủy tạo nên nguyên tử vonfam bám vào 2 điện cực. Chu trình này liên tục diễn ra trong quá trình hoạt động của đèn, nó ngăn cản phần lớn sự ăn mòn điện cực và kéo dài tuổi thọ đèn vượt qua mốc 10.000 giờ. Nguyên lý này cho ta thấy, việc tắt mở máy chiếu nhiều sẽ làm suy giảm tuổi thọ của bóng đèn. Vì trong khoảng thời gian mở và tắt, nhiệt độ và áp suất không đạt được trạng thái lý tưởng cho việc phân hủy WO2Hg2 và tái tạo W bám vào lõi điện cực. Và nguy hại nhất là việc tắt mở máy chiếu quá nhanh, đặc biệt nghiêm trọng hơn là máy đang khởi động thì bị mất nguồn do cúp điện…

• Nổ bóng, bể bánh xe màu cách sơ cứu và cấp cứu:

– Thường máy chiếu có nhiều chế độ chiếu khác nhau: eco – normal – high (dynamic) tương ứng với các công suất hoạt động của đèn: thấp, bình thường và cao. Chế độ chiếu càng sáng thì đèn hoạt động càng “lao lực”, dẫn đến tuổi thọ của đèn giảm nhanh và “tuột” sáng. Vì vậy tuổi thọ của đèn khi vận hành ở chế độ eco nhiều hơn gấp đôi tuổi thọ đèn ở chế độ normal, dynamic. Và ngược lại với độ giảm sáng. Với chế độ high, còn gọi là chế độ “thuốc nổ” thì đèn sẽ như quả bom nổ chậm, cho đến một ngày nào đó, bạn chợt nghe một tiếng “bụp”, bóng tối bao trùm thì đèn đã nổ. Lúc này các bác phải nhanh chóng định thần, bật đèn, di chuyển mọi người ra khỏi phòng chiếu một cách trật tự và nhanh chóng. Đồng thời mở mọi cửa sổ cho hơi thủy ngân tản mát khỏi phòng. Sau 15p phút ổn định, bạn tắt nguồn, nhẹ nhàng tháo máy chiếu xuống. Các bác lưu ý đừng lắc em nó, vì các mảnh đèn vỡ có khả năng chạm và kẹt vào khe bánh xe màu. Từ từ tháo đèn ra và quan sát, nếu đèn bị nỗ tan tành thì các bác phải kiên nhẫn lấy từng mãnh một cho đến khi không còn mảnh nào trong máy chiếu. Còn nếu đèn bị nứt hoặc nổ bầu đèn thì việc dọn dẹp sẽ nhanh chóng và dễ dàng hơn. Sau khi vệ sinh xong, các bác nên lắc nhẹ xem còn mảnh vụn nào văng vào máy không, nếu có thì cần mở vỏ máy ra để lấy toàn bộ mảnh vỡ. Việc còn lại là mua bóng mới và lắp vào.
– Vào một ngày đẹp trời hay tối trời nào đó, các bác nằm ườn trên salon xem bộ phim yêu thích bên người yêu vấu, thì bất chợt nghe tiếng rin rít, lạch cạch. Hình ảnh bị mất màu xanh hoặc đỏ hay vàng và có sọc trên màn hình, thì chắc chắn rằng bánh xe màu bị bể hoặc nứt. Còn trường hợp trên màn ảnh xuất hiện các điểm sáng hoặc tối thì chíp DMD có vấn đề. Ở 2 trường hợp này, các bác cần sự hỗ trợ từ đơn vị bảo hành để thay bánh xe màu hoặc chíp DMD.

• Sự khác biệt giữa đèn xuất xưởng với đèn tương thích và cách phân biệt:

– Hiện nay các nhà sản xuất máy chiếu đa phần lấy đèn từ 2 nhà sản xuất chính: Philips (UHP) và Osram/Sylvania (P-VIP). Ngoài ra còn có các hãng như: Iwasaki, Matsushita, Phoenix … Bóng đèn được các hãng máy chiếu bán ra thường đi chung với lamp housing để tiện cho việc lặp đặt và có giá cao hơn nhiều so với giá bóng không đi chung với lamp housing. Lamp housing rất khó hư, bạn có thể sử dụng lại rất nhiều lần mà không ảnh hưởng đến khả năng vận hành của máy. Vì vậy để tiết kiệm được chi phí, chúng ta nên mua bóng và thay vào lamp housing cũ.
– Có một vấn đề chúng ta cần lưu ý ở đây, bóng đèn xuất xưởng không phải chỉ là đèn mà nhà sản xuất máy chiếu bán ra, mà nó còn là đèn chính hãng từ các nhà sãn xuất đèn như Philips, Osram… Nên vấn đề chính là làm thế nào chúng ta phân biệt giữa đèn nhái và đèn chính hãng (xuất xưởng).

– Chất lượng thủy tinh của đèn chính hãng trong hơn đèn nhái, thủy tinh của đèn nhái thường hay ngã vàng. Bề mặt của đèn chính hãng láng mịn, trơn tru và không có những vết thủy tinh sần sùi trên mặt trong của đèn.

– Trên thân bầu của đèn chính hãng đều có mã số, nếu ta kiểm tra mà không có thì chắc chắn là đèn nhái.

– Nhãn của đèn chính hãng chi tiết hơn hàng nhái.
– Đèn nhái có độ sáng yếu, tuổi thọ bóng đèn ngắn, hình ảnh sai màu. Đèn chính hãng cho ánh sáng trắng trung tính, sáng hơn và tuổi thọ bóng đèn lâu hơn.

• Theo dõi độ sáng của bóng đèn máy chiếu+ theo thời gian sử dụng và cách phân biệt đèn cũ đèn mới:

– Để phát huy độ tương phản và black level của mày chiếu, đối với phòng chắn sáng tốt chúng ta nên chỉnh brightness để thông số Foot Lambert (đơn vị đo độ sáng) đo được có giá trị từ 12- 22. Đặc biệt chuẩn ở thông số 16 FL, vì theo thông số này, hình ảnh cho ra sẽ chân thật, sắc nét, hiệu ứng đổ bóng rất tốt và chúng ta không bị mỏi mắt khi xem phim. Đồng thời tuổi thọ bóng đèn dài hơn vì hoạt động ở công suất thấp. Thông thường với kích thước màn 135 inch 16:9, máy chiếu độ sáng 2000 AnsiLumen chiếu ở chế độ Ciname sẽ cho ra độ sáng 17 FL. Nếu máy kích thước màn hình nhỏ hơn thì chúng ta nên giảm độ sáng để đạt được thông số lý tưởng này.
– Đối với máy chiếu có độ sáng khác, bạn có thể dùng công cụ sau: Projection Calculator Pro – Projector to Screen Distance
– Khi máy chiếu hoạt động sau từng 200 giờ bạn nên tăng độ sáng lên để bù vào sự giảm sáng của đèn, đồng thời vẫn giữ được thông số lý tưởng là 17 FL. Mỗi máy chiếu có sự giảm sáng khác nhau, nếu bạn không quen canh bằng mắt thì có thể sử dụng công cụ đo độ sáng và partern 100% white để setup chính sác hơn. Trên thị trường hiện nay bán rất nhiều dụng cụ đo độ sáng (Lux Meters) với giá từ vài trăm ngàn đến hơn triệu:

Như chúng ta đã biết, bóng đèn máy chiếu sau khi hoạt động một thời gian sẽ bị ăn mòn điện cực và xuất hiện lớp bột trắng bám trên bầu đèn, vì vậy để phân biệt đèn đã xài qua chưa, chúng ta chỉ cần quan sát bầu đèn. Nếu bầu đèn trong suốt thì bóng mới hoặc hoặt động ít, nếu lớp bột trắng bám càng nhiều thì đèn càng cũ và ngược lại.